‘Het leraarschap is nooit een neutrale aangelegenheid,’ aldus Geert Kelchtermans (2012, p. 9), hoogleraar en hoofd Centrum Onderwijsvernieuwing - Koninklijke Universiteit Leuven. In opdracht van de Nederlandse onderwijsraad schreef hij over de moderne leraar in het artikel ‘De leraar als (on)eigentijdse professional’, waarin hij de (beroeps)houding van de leraar onderzocht.
Leraren dragen bij aan de algehele educatieve ontwikkeling van de leerling. ‘De professionaliteit van leraren manifesteert zich bij uitstek in de relaties die zij aangaan met leerlingen’ (Kelchtermans, 2012, p. 3). Hij benadrukt de gedachte ‘dat de persoon van de leraar onlosmakelijk deel uitmaakt van de lespraktijk en dus meegenomen dient te worden in het conceptualiseren van de professionaliteit van de leraar’ (p. 8). Met de professionaliteit bedoelt hij het vakmanschap en de eigenheid; de persoon van de leraar (pp. 2-3).
De uitleg van Kelchtermans onderstreept voor mij waarom het relevant is inzicht te hebben in de eigenheid. Als docente zoek ik bewust de connectie met de ander en mijn omgeving. Bezien vanuit deze dialoog draait het in educatie om de ander alsook om mijzelf. Een helder inzicht in jezelf en jezelf kwetsbaar op durven stellen, kan er toe bijdragen dat je de ander beter kan aangeven wat hij aan jou heeft als docent(e).
Inzicht in de eigenheid is niet altijd scherp aanwezig. Het vereist motivatie, tijd en ruimte om bewust stil te staan bij wie je bent en hoe dit zich uit. Dit inzicht wordt verkregen via zelfreflectie, een moment van bewustwording waarin je jezelf kan zien in relatie tot de omgeving in het heden, verleden en de toekomst.
‘Zelfonderzoek is niet alleen belangrijk om gezond te blijven en te groeien als mens, maar ook om een tevreden, goed afgestemde, bewuste en lerende professional te worden,’ vertelt docente en onderzoeker Maria Jose Geenen (2009, p. 4). Haar achtergrond ligt in de andragogie (een stroming binnen de pedagogie) waarin zij zich sterk maakt voor de reflectieve professional.
Zeker in roerige tijden, zoals de coronacrisis, biedt bewust stilstaan bij een situatie en het bevragen van het eigen handelen ruimte om nieuwe wegen te vinden. De door de crisis afgedwongen transformatie van de lesomgeving verandert de dialoog tussen leraar en leerling en vraagt om inventiviteit om persoonlijk contact te waarborgen.
De persoon van de leraar speelt in de huidige pandemie wellicht wel een grotere rol dan ooit in de ontwikkeling van de leerling. In mijn positionering ga ik daar verder op in.
Dus nee, het is voor mij niet de vraag of reflecteren zinvol is. En nee, het is niet dat er binnen het onderwijs te weinig aandacht is voor zelfreflectie. Wat wél aandacht behoeft is de wijze van zelfreflectie. In mijn positionering licht ik toe waarom ik juist vind dat kunst een aanzet tot zelfreflectie kan bieden en hoe kunst daarin anders is dan het - veel gebruikte - talige principe van reflecteren.