Een antwoord op de onderzoeksvraag:
Hoe kan het maken van een zelfportret meer inzicht in de eigenheid van kunstvakdocenten geven?
In een notendop (download hier het volledige overzicht):
De deelnemers gaven gedurende het onderzoek aan mij aan dat de opdrachten hen terdege bewuster maakten van hun rol als docent en hen daadwerkelijk liet nadenken over HOE zij als persoon invulling willen geven aan hun rol en toekomstig handelen als kunstvakdocent.
Maak een artistiek werk en het brengt je vanzelf inzicht in jouw eigenheid als docent? Nee, dat is niet hoe het werkt!
Want, in het talige reflectieproces (zoals de reflectiecirkel van Korthagen) alsook in bijvoorbeeld de reflectieve methodiek van Art Based Learning geven vragen richting aan het proces van zelfreflectie. Het startpunt is het aan jezelf stellen van een relevante vraag: een vraag die er toe doet (Lutters, p. 67).
Om het creatieve proces de ruimte te geven wordt daarna de relevante vraag geparkeerd (Lutters, 2020, p. 74). Of zoals omschreven in het gedachtengoed van Biesta (2017); het mentale proces onderbreken door onze handen het tempo te laten dicteren en ons hart ruimte geven te voelen. Tijdens het proces van creatie geven we onszelf zo gelegenheid nieuwe perspectieven te verkennen. En juist omdat het materiaal waarmee we werken ook een stem heeft en het maakproces ons actieve, bewuste reflecteren onderbreekt, komt er ruimte voor nieuwe inzichten.
Dus je reflecteert op jezelf via het maken van het zelfportret?
Ja en nee…
Het maken van het zelfportret staat niet op zich, het bleek een element in het reflectieproces te zijn. Reflectie ontstond op verschillende momenten: vanaf het doornemen van de opdracht en het schetsen t/m het reflectiegesprek. Het maken van het portret vormde een aanzet tot reflectie.
Ik zie in het maken van het zelfportret vooral een manier om nieuwe perspectieven te ontdekken (construeren, deconstrueren, reconstrueren) Het creëren van ruimte voor een niet-talige manier van denken, als waardevolle aanvulling op het rationele proces van reflectie (Luken, 2015).
Het woord ‘bewustworden’ bleek cruciaal in het artistieke experiment.
Het artistieke experiment bracht de deelnemers een (hernieuwd) bewustzijn van zichzelf. Het totale experiment bleek daarmee, in lijn met de uitleg van Ab Dijksterhuis in zijn boek (2021), een aanzet te zijn om het onbewuste denken naar het bewuste denken over te brengen. Dit sluit ook aan bij de uitleg die ik vind over eigenheid in het boek van sociologe Christien Brinkgreve: de eigenheid zelf verdwijnt niet, echter het bewustzijn van de eigenheid kan vervagen (2009).
Volledige aandacht in het proces van het hoofd, hart én handen
Onderwijskundigen Fred Korthagen, Evelein en Nuijten noemen het bewuste denken in de literatuur in één adem met het mentale, talige proces. De uitleg van Ab Dijksterhuis waarin hij omschrijft dat bewust handelen met name te maken heeft met het hebben van ‘volledige aandacht’ sluit voor mij meer aan in het doel van reflecteren. .
Een totaaloverzicht van de conclusies van de eerste ronde van mijn onderzoek vind je hier.